Licenties & auteursrecht

Een licentie is een gebruiksrecht dat de opdrachtgever toestemming geeft om een ontwerp te gebruiken. Bijvoorbeeld, als illustrator kun je een basislicentie verlenen waarmee de opdrachtgever jouw illustratie voor een specifieke toepassing, zoals een poster, mag gebruiken.

Het auteursrecht blijft echter bij de maker, wat betekent dat de opdrachtgever, zelfs na betaling, de illustratie niet voor andere doeleinden mag gebruiken zonder toestemming.

Als opdrachtgever kun je aanzienlijk verdienen aan een illustratie of ontwerp. De vergoeding voor alleen de gemaakte uren dekt niet de volledige waarde van het werk. De waarde stijgt namelijk naarmate het werk vaker gebruikt wordt.

In een licentie wordt vastgelegd waar (medium), hoe lang of hoe vaak (duur) en hoe (aard) de illustratie gebruikt mag worden. Deze factoren, samen met de exclusiviteit, bepalen de licentieprijs. Bijvoorbeeld, een illustratie voor een boekomslag kan een hogere licentieprijs hebben dan een illustratie voor een educatief schoolboek, omdat de eerste prominenter wordt gebruikt. Voor persoonlijke portretten reken ik zelf geen licentiekosten, maar voor commerciële toepassingen zoals een website of logo wel.

Spreek af voor welk territorium de licentie geldt, bijvoorbeeld alleen Nederland of de Benelux. Bij online toepassingen is dit lastiger te bepalen, maar je kunt kijken naar de taal en extensie van de website.

De totale som wordt berekend als: maakprijs + (maakprijs x percentage licentie) = totaalbedrag

Meestal hanteer ik 20-30% van de maakprijs als licentiebedrag, maar dit is slechts een indicatie.

Licenties zijn er in vier vormen:

Exclusieve beperkte licentie

Exclusieve onbeperkte licentie

Niet-exclusieve beperkte licentie

Bij exclusieve licenties mag de illustrator de illustratie gedurende een afgesproken periode niet voor andere doeleinden gebruiken. Bij niet-exclusieve licenties kan de illustrator de illustratie ook voor andere doelen gebruiken, zolang dit niet conflicteert met het oorspronkelijke doel.

Een beperkte licentie legt vast hoe de opdrachtgever het werk mag gebruiken. Voor een kinderboek kun je een beperkte licentie afspreken, terwijl een onbeperkte licentie de opdrachtgever toestaat de illustratie zonder verdere toestemming voor diverse doeleinden te gebruiken.

Een licentie specificeert precies hoe, wat en waar een illustratie mag worden gebruikt en of het exclusief of niet-exclusief is:

Medium (bijvoorbeeld: titel van boek of tijdschrift)

Duur (bijvoorbeeld: eerste 1.500 exemplaren van het boek, of 3 jaar gebruik op een website/flyer)

Territorium (bijvoorbeeld: Nederland en België, of wereldwijd)

Exclusief of niet-exclusief

Beperkt of onbeperkt

Hoewel er geen officiële regels voor zijn, is het verstandig om licenties schriftelijk vast te leggen. Voeg de bepalingen toe aan je offerte en herhaal ze in je factuur. Een licentie kan ook als aparte PDF bij je offerte en factuur worden gevoegd, met verwijzing naar de bijlage.

Voor eenmalig gebruik van een illustratie kan het licentiebedrag al in de prijs zijn inbegrepen. Zorg ervoor dat je duidelijk aangeeft waarvoor de illustratie mag worden gebruikt, bijvoorbeeld een eenmalige publicatie in een bepaald tijdschrift.

Het is verstandig om in je documenten te vermelden dat een deel van het bedrag voor de maakprijs is en een deel voor de licentie. Dit kan bijvoorbeeld 70% voor de maakprijs en 30% voor de licentie zijn. Dit helpt bij eventuele geschillen over het gebruik van de illustratie.

Als de opdrachtgever de illustratie ook voor andere doeleinden wil gebruiken, is een aanvullende licentie nodig. Dit kan bijvoorbeeld 30% van de maakprijs kosten. De opdrachtgever dient ook voor dit extra gebruik te betalen.

Als een opdrachtgever het werk voor veel verschillende uitingen en langdurig wil gebruiken, kun je een onbeperkte licentie afspreken, hierbij mag de opdrachtgever het ontwerp ook gebruiken om producten mee te maken en te verkopen. Auteursrechten blijven bij de maker. Dit kan een percentage van de maakprijs zijn, bijvoorbeeld 300%. Dit klinkt veel, maar is redelijk als de opdrachtgever de illustratie onbeperkt mag gebruiken.

Als de opdrachtgever de rechtmatige eigenaar van het werk wil worden, kun je het auteursrecht overdragen. Dit betekent dat je geen aanspraak meer kunt maken op het werk. Overdracht van auteursrechten is zeldzaam en ik raad aan dit te vermijden, tenzij absoluut noodzakelijk.

Samengevat, licenties regelen hoe en waar je werk gebruikt mag worden en beschermen zowel de maker als de opdrachtgever. Het is essentieel om duidelijke afspraken te maken en deze schriftelijk vast te leggen om verwarring en geschillen te voorkomen.